به هورمونهای مترشحه از بخش قشری غده فوق کلیوی کورتیکواستروئیدها (Corticosteroids) گفته میشود. کورتیکواستروئیدها به دو گروه عمده مینرالوکورتیکوئیدها (mineralocorticoids) مانند آلدوسترون و گلوکوکورتیکوئیدها (glucocorticoids) مانند کورتیزول تقسیم بندی می‌شوند.
مینرالوکورتیکوئیدها در تنظیم آب و الکترولیتها در بدن نقش دارند. گلوکوکورتیکوئیدها نقشهای مختلفی در بدن دارند از جمله کاهش التهاب، تخفیف واکنشهای ایمنی، تاثیر بر متابولیسم و افزایش قند خون.
بیماری آدیسون ، ناشی از شکست نسبی یا کامل لایه بیرونی غده فوق کلیوی (قشر آدرنال) است. هورمون های غده آدرنال بسیاری ازکارهای بدن را کنترل میکند. در بیماری آدیسون، فرد دچارکمبود مزمن کورتیزول، آلدوسترون و آدرنال آندروژن (هورمون ساخته شده در غده فوق کلیوی) می شود. وقتی بدن دچار کمبود این هورمون می شود، در نتیجه می تواند سطوح بالای پتاسیم و سطوح پایین نمک، باعث عدم تعادل الکترولیت در بدن می شود.
بيماري آديسون (نارسايي غده فوق كليوي) عبارت است از تخريب تدريجي و پيش‌رونده غدد فوق‌كليوي كه در بالاي كليه‌ها قرار دارند. غدد فوق‌كليوي چندين هورمون ترشح مي‌كنند كه براي بعضي از كارهاي بدن ضروري هستند.
اين هورمونها كمك مي‌كنند تا تعادل مايعات بدن حفظ شود.
آنها همچنين در كارهاي زير نقش دارند : سوخت و ساز قند و پروتئين، حفظ فشار خون، و پاسخ به استرس جسماني. بيماري آديسون نادر است، اما مي‌توان آن را در هر سني ديد. شيوع آن در مردان و زنان تقريباً برابر است. بايد توجه داشت كه علايم بيماري ممكن است به آهستگي و در طي چند ماه تا چند سال بروز كنند.
انواع آدیسون
دو نوع بیماری آدیسون وجود دارد:
- اگر غده فوق کلیه به دلیل وجود مشکل در خودش، به مقدار کافی هورمون تولید نکند، به نام "نارسایی اولیه غده فوق کلیه" خوانده میشود.
- اگر غده فوق کلیه تحت تاثیر دیگر مشکلات بدن به مقدار کافی هورمون تولید نکند، به نام "نارسایی ثانویه غده فوق کلیه" خوانده میشود.
نارسایی اولیه غده فوق کلیه
این نوع از بیماری آدیسون وقتی رخ می‌دهد که کورتکس غده فوق کلیه آسیب ببیند و به مقدار کافی هورمون تولید نکند. یکی از دلایل این نارسایی، بیماری خود ایمنی بدن می‌باشد، یعنی سیستم ایمنی بدن، کورتکس غده فوق کلیه را نمی‌شناسد و در نتیجه به آن حمله میکند.
دلایل دیگر نارسایی اولیه غده فوق کلیه عبارتند از: بیماری سل، عفونت‌های غده فوق کلیه، ایدز، انتشار سرطان و رسیدن به غده فوق کلیه و خونریزی در غده فوق کلیه.
نارسایی ثانویه غده فوق کلیه
نارسایی غده فوق کلیه می‌تواند در اثر بیماری غده هیپوفیز باشد.
غده هیپوفیز هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپیک ( ACTH) ترشح میکند. این هورمون باعث تحریک کورتکس غده فوق کلیه و ساخت هورمونهای این بخش میشود. لذا اگر به مقدار کافی ACTH ساخته نشود، موجب تولید کم هورمونهای غده فوق کلیه می‌گردد. لازم به ذکر است، حتی در مواقعی که غده فوق کلیه سالم است، کمبود ترشح ACTH منجر به نارسایی فوق کلیه می‌گردد. به همین خاطر این عارضه را به نام نارسایی ثانویه غده فوق کلیه می‌خوانند.
از دلایل دیگر این نارسایی عبارت است از: افراد مصرف کننده کورتیکواستروئیدها مثل بیماران آسمی و آرتریتی. همین طور بیمارانی که، به طور ناگهانی کورتیکواستروئید را قطع می‌کنند.
علت بیماری آدیسون
بیماری آدیسون بیماری نادری است که شیوع آن در مردان و زنان تقریباً برابر است. علایم بیماری ممکن است به آهستگی و در طی چند ماه تا چند سال بروز کنند و در هر سنی قابل مشاهده‌است.
علت بیماری معمولاً عبارت است از تخریب تدریجی و پیش‌روندة غدد فوق‌کلیوی احتمالاً به دلیل خود ایمنی. البته نارسایی غدد فوق کلیوی ممکن است به دنبال بیماریهای زیر نیز ایجاد شود: سل، سرطان، بیماریهای هیپوفیز و قطع ناگهانی مصرف کورتون
علائم بیماری آدیسون
- احساس ضعف و خستگی
- دل درد و حالت تهوع و اسهال
- کاهش اشتها و وزن
- اسهال
- سردرد
- تعریق
- احساس سردی بدن در تمام ساعات
- تغییر رفتار و خلق و خوی (افسردگی، پرخاشگری)
- کاهش فشار خون تا وضعیت از حال رفتگی
- تیرگی رنگ پوست
- پیدایش لکه‌های سفید روی پوست
- ریزش مو
- تکه تکه شدن پوست
- علاقه زیاد به خوردن نمک
- درد عضلانی یا درد مفصلیافسردگیزود رنجی و تحریک پذیری
برخی از این علائم به دلیل دفع سدیم و نمک در ادرار است.
تشخیص آدیسون
در تشخیص به جز علائم بالینی، آزمایش‌ها پاراکلینیکی نیز بسیار مفیدند. در آزمایش خون ما اغلب کاهش سدیم و قند و افزایش کلسیم، پتاسیم و ائوزینوفیلها و اسیدوز متابولیک داریم. یکی از مهمترین تست‌های تشخیصی در خصوص این بیماری بررسی پاسخ غده فوق کلیوی به ترشح هورمون هیپوفیزی ACTH می‌باشد (ACTH stimulation test). در این آزمایش پس از اندازه گیری سطح کورتیزول پلاسما، آنالوگ صنعتی هورمون ACTH (هورمون هیپوفیزی) (tetracosactide) را تزریق می‌کنیم. بدیهی است در افراد مبتلا به نارسایی غده آدرنال تزریق این هورمون موجب افزایش قابل توجه ترشح کورتیزول نخواهد شد.
عوامل افزايش‌دهنده خطر
- استرس
- ديابت شيرين (مرض قند)
- جراحي
- درمان ضد انعقادي
درمان آدیسون
درمان با جایگزینی هورمونهای آدرنال (معمولاً به صورت خوراکی) می‌باشد. کمبود گلوکوکورتیکوئیدها با مصرف قرص خوراکی هیدروکورتیزون یا پردنیزولون جبران میشود. برای کمبود آلدوسترون از فلودروکورتیزون (fludrocortisone) استفاده میشود.این بیماری برای تمام عمر گریبانگیر بیمار خواهد بود ولی با درمان مناسب اغلب بیماران زندگی خوبی دارند.
عواقب مورد انتظار
اگر اين بيماري در مراحل اوليه تشخيص داده شود، علايم را مي‌توان با هورمون‌درماني كنترل و يك زندگي طبيعي و بدون دردسر داشت. در مراحل پيشرفته، اين بيماري، چنانچه درماني براي آن انجام نشود، به مرگ منتهي خواهد شد.
عوارض احتمالي
ايجاد يك حالت وخيم به دنبال آسيب جسماني يا بروز يك بيماري. اين حالت «بحران غدد فوق‌كليوي» نيز ناميده مي‌شود. علايم در اين حالت برجسته و شامل مواردي چون درد، ضعف، كاهش فشارخون، بالا يا پايين بودن حرارت بدن و غش مي‌شود. اشتباه گرفتن اين بيماري با يك بيماري رواني استعداد ابتلا به عفونت‌ها
اصول كلي درمان
آزمايش‌هاي تشخيصي ممكن است شامل آزمايش مِتي راپون براي سنجش عملكرد غدد فوق‌كليوي باشند. اين بيماري براي تمام عمر گريبانگير بيمار خواهد بود. اگر مبتلا به اين بيماري هستيد، سعي كنيد تا اصول مراقبت از خود را فرا بگيريد. توجه دقيق به زمانبندي مصرف داروها بسيار حياتي است.
در مورد «بحران غدد فوق‌كليوي» و ارتباط آن با استرس جسماني (عفونت، جراحي، يا صدمات جسماني) اطلاعات خود را افزايش دهيد. به هر پزشك يا دندانپزشكي كه مراجعه مي‌كنيد، وي را از بيماري خود آگاه سازيد. اگر در جايي زندگي مي‌كنيد يا به جايي قصد مسافرت داريد كه خدمات پزشكي چندان در دسترس نيست، بايد دستورالعمل مربوط به تزريق كورتيزون را در شرايط اورژانس فرار بگيريد.
يك دست‌بند يا گردن‌آويز مخصوص همراه داشته باشيد كه روي آن مشخص شده باشد كه شما آديسون داريد و ضمناً دارو و دوز مصرفي نيز روي آن قيد شده باشد. مراقب باشيد واكسيناسيون شما به روز باشد، از جمله واكسيناسيون آنفلوآنزا و ذات‌الريه بستري شدن به هنگام «بحران غدد فوق‌كليوي»
درمان سنتی بیماری آدیسون
داروها
براي شما يكي از چندين نوع مختلف از داروهاي كورتيزوني تجويز خواهد شد. همچنين در اغلب موارد، نياز به يك مينرالوكورتيكوييد براي كنترل تعادل نمك و مواد معدني وجود دارد. زمانبندي مصرف داروها را دقيقاً رعايت نمايد. هرگز داروي خود را بدون نظر پزشك تغيير ندهيد يا حذف نكنيد.
فعاليت
هيچ محدوديتي براي آن وجود ندارد.
رژيم غذايي
ممكن است نياز به يك رژيم غذايي خاص وجود داشته باشد (مثلاً، رژيمي كه جهت حفظ تعادل سديم و پتاسيم يا افزايش كربوهيدرات يا پروتئين دريافتي تجويز مي‌شود).
برخی از اثرات بیماری آدیسون بر بارداری
علائم و درمان بیماری آدیسون در طی بارداری
علائم شروع بیماری آدیسون در بارداری
در اين شرايط به پزشك خود مراجعه نماييد
اگر شما يا يكي از اعضاي خانواده تان علايم بيماري آديسون را داريد، به خصوص علايم «بحران غدد فوق‌كليوي». در اين صورت فوراً مراجعه نماييد. «بحران غدد فوق‌كليوي» يك اورژانس است. در صورتي كه بعد از مراجعه و تشخيص، يكي از حالات زير پيش آيد: ـ علامت عفونت مثل تب، لرز، درد عضلاني، سردرد و منگي. ـ آسيب جدي مثل شكستگي استخوان، در رفتگي مفصل، يا آسيب داخلي اعضا اگر قرار است تحت يك عمل جراحي غيراورژانس و برنامه‌ريزي شده قرار بگيرد يا به هر علت نياز به بيهوشي داريد. اگر دچار علايم جديد و نامنتظره بروز كرده‌اند. داروهاي مورد استفاده براي درمان ممكن است عوارض جانبي به همراه داشته باشند.
از آن جمله عبارتند از:
- برآمده شدن شكم
- نازك شدن اندام‌ها
- پف كردن صورت و چشم‌ها
- آكنه
- رشد مو روي صورت
